MẦU ÁO TRẮNG NĂM NÀO


Từ khoảng 1955 đến 30-4-1975 tại Sài-gòn , mầu trắng là mầu rất quen thuộc với những học trò tiểu học và học sinh trung học . Mầu trắng được thể hiện rõ nét qua những trang giấy trắng của sách vở , của những chiếc áo sơ-mi trắng của nam sinh và những chiếc áo bà ba , sơ-mi , áo dài trắng của nữ sinh . Và về cái nghĩa trừu-tượng , mầu trắng còn tiêu-biểu cho sự trong trắng của lứa tuổi thơ ngây hay sự trinh trắng của người thiếu nữ .

Trong khoảng thời gian trên , tuy không phải trẻ em nào cũng có điều-kiện cắp sách đến trường , nhưng trên lý-thuyết , việc cưỡng bách giáo-dục được áp-dụng cho bậc Tiểu học . Cho nên , đại đa số học trò đều được theo học các trường Tiểu học công lập miễn phí , trừ một số học trò theo học các trường Tây thì phải trả học phí thôi . Tại các trường Tiểu học công lập , hầu hết học trò trai đều mặc áo sơ-mi trắng ngắn tay . Thỉnh thoảng ở các lớp cuối bậc Tiểu học là các lớp Nhì và lớp Nhất mới có lác-đác ít học trò trai mặc áo sơ-mi trắng dài tay , song cũng không mặc thường xuyên và thường sắn tay áo lên . Còn học trò gái mặc áo trắng như thế nào , có phải là áo sơ-mi trắng thôi hay đôi khi còn may hơi kiểu cọ thì quả thật tôi không nhớ rõ vì dạo đó … ít để ý đến con gái mặc thế nào … dù ở bậc Tiểu học , học trò trai và gái học chung trường và có khi học chung lớp .

Vì khí-hậu Sài-gòn thưòng xuyên nóng bức , nhất là học trò cả trai lẫn gái hay chơi các trò chơi vận-động nhiều như rượt bắt , nhảy dây , u mọi , năm mười , bịt mắt bắt dê , đá banh , v.v. nên thường thì mồ hôi mồ kê nhễ-nhãi , khó giữ cho áo có mầu trắng như lúc mới may hay mới mua . Thỉnh thoảng khi chơi rượt bắt là trò chơi khá phổ-thông , lúc mồ hôi ướt đẫm áo sơ-mi mà người đuổi lại bắt người bị đuổi bằng cách túm lưng áo thì áo sẽ bị rách toạc . Thật là khổ . Nhưng có lẽ tệ hơn cả là đôi khi có học trò tai quái , ngồi sau lưng và lấy bút mực vẩy mực vào áo bạn học mình ngồi đằng trước , đến khi về nhà hoặc có bạn khác nói cho thì mới biết … Việc làm này không thể bào-chữa rằng đó là sự ngây thơ của tuổi học trò được , mà thật ra đã thể-hiện phần nào bản-chất xấu hay tốt của một cá nhân .

Hết bậc Tiểu học , những học trò nào còn có thể tiếp tục đến trường thì học tiếp bậc Trung học theo hai hướng : học trường Trung học công lập hay tư thục . Muốn vào học các trường công lập , học trò phải qua một kỳ thi tuyển với số học sinh đưọc nhận thường rất ít so với số thí sinh .

Những học sinh không đậu để được vào học trường trung học công lập thì phải học trường tư thục . Trong hoàn-cảnh này , học sinh không phải mặc đồng phục . Nam sinh và nữ sinh muốn ăn mặc quần áo mầu gì cũng được , và áo mầu trắng rất ít được mặc . Khoảng cuối thập niên 50 và đầu thập niên 60 , các phim cao-bồi của Mỹ rất thịnh-hành ở Sài-Gòn , trong đó có hình ảnh những chàng cao-bồi Mỹ mặc áo sơ-mi ca-rô . Loại áo ca-rô này là thời-trang dạo đó , cho nên khi không phải bắt buộc mặc đồng phục sơ-mi trắng , một số ít nam sinh trung học tư thục mặc áo sơ-mi ca-rô đi học . Chuyện mặc áo sơ-mi ca-rô như vậy thật ra cũng chả có gì đáng nói , nhưng có một số không ít những nam sinh mặc áo ca-rô và có thái-độ ngông-nghênh hoặc hay kéo bè kéo đảng đánh nhau . Cho nên xã-hội đương thời gọi những học sinh mặc áo ca-rô ấy là học sinh cao-bồi . Thời đó , một bài hát có lời rất phổ thông là “học sinh là người tổ-quốc mong cho mai sau” , nhưng lời hát này được đổi lại là “học sinh cao-bồi mặc áo sơ-mi ca-rô” để phần nào chế-nhạo hay chê trách những học sinh này. Song ngược lại , các nam giáo sư trung học công lập hay tư thục lại hay mặc áo sơ-mi trắng , cổ cồn cứng ngắc . Xã-hội đương thời xem việc quý vị giáo sư mặc áo mầu trắng như vậy là hình ảnh của sự đứng đắn , khả kính mà một người thầy phải hay nên theo.

Tôi nhớ lại có những vị nam giáo sư trung học mới tốt-nghiệp khoảng 22 hay 23 tuổi , mặt mũi còn rất trẻ , nhưng phải giữ vẻ nghiêm-trang , đạo-mạo với những chiếc áo sơ-mi trắng hầu như mặc thường xuyên khi đi dậy học . Tôi hay nghĩ đùa là ăn mặc và thường phải giữ vẻ mặt nghiêm-trang như vậy … thì còn gì là tuổi xuân nữa . Hình ảnh và bề ngoài như thế đã khiến tôi chả thấy hấp-dẫn gì cả với nghề dậy học nên tôi đã không chọn ngành sư-phạm sau khi đậu trung học … Tuy nhiên , số-phận và cuộc đời lại đưa đẩy tôi làm nghề dậy học tại Melbourne , nhưng may cho tôi là trong xã-hội này không phải lúc nào tôi cũng phải mặc áo sơ-mi trắng khi đi dậy , mà có thể mặc các áo mầu , ca-rô , sọc xiếc hay hoa hoét theo ý thích , tùy theo mùa và tùy hoàn-cảnh .

Còn những học sinh thi đậu vào các trường trung học công lập thì nam sinh bắt buộc phải mặc sơ-mi trắng và quần tây dài mầu xanh dương đậm , nữ sinh phải mặc áo dài trắng , còn hình như quần thì có thể mầu đen hoặc trắng .

Với đồng phục áo sơ-mi trắng cho nam sinh và áo dài trắng cho nữ sinh thì ai cũng giống nhau , làm sao biết ai học trường nào . Bởi thế , mỗi trường đều có một bảng tên trường hình chữ nhật , thêu tên trường mầu đỏ . Nam sinh phải may bảng tên trường vào túi áo sơ-mi , còn nữ sinh hình như may trên ngực áo , nhưng may ở chỗ nào và phía nào thì tôi không nhớ rõ vì mình đâu có thể nhìn chăm chăm vào ngực nữ sinh được mà nhớ may ở chỗ nào .

Tại Sài-gòn , các trường trung học công nổi tiếng nhất là Chu Văn An và Petrus Ký cho nam sinh , và Trưng Vương với Gia Long cho nữ sinh . Tại Gia Định có trường Hồ Ngọc Cẩn cho nam sinh ở cạnh chợ bà Chiểu , và trường Lê Văn Duyệt cho nữ sinh ở gần cầu Bông. Kể từ năm 1963 có trường trung học công lập Quốc Gia Nghĩa Tử cho cả nam và nữ sinh , ở trước trại chăn nuôi Tân Sơn Nhất , Gia Định , dành riêng cho con em của các thương binh, tử sĩ quân lực Việt-Nam Cộng Hòa . Tại Tân Định có trường Trần Lục cho nam sinh . Trước sở thú Sài-gòn có trường Võ Trường Toản cho nam sinh , ở cạnh trường nữ trung học Trưng Vương .Tại Phú Lâm , có trường Mạc Đĩnh Chi cho cả nam và nữ sinh . Ngoài ra , còn có mấy trường trung học tư thục dành riêng cho nữ sinh và bắt mặc đồng phục áo dài trắng là trường Sương Nguyệt Ánh ở khoảng gần vườn Tao Đàn , trường Nguyễn Bá Tòng khoảng gần nhà bảo sanh Từ Dũ , và trường Thánh Mẫu trên đường Lê Văn Duyệt , gần khám Chí Hòa .

Vào những ngày đi học , mầu áo trắng đồng phục trắng xóa trên những đường phố quanh các trường công lập hay tư thục (bắt mặc đồng phục áo trắng) , nhưng có điều là hình như những nam sinh với sơ-mi trắng chả được cuộc đời dành cho sự thương yêu, lưu luyến như những nữ sinh hay thiếu nữ thướt-tha trong những chiếc áo dài trắng . Trong văn , thơ có thấy ai ca tụng chàng nam sinh nào mặc áo sơ-mi trắng đâu. Còn với những chiếc áo dài mầu trắng thì nào là :

“Áo trắng đơn sơ , mộng trắng trong

Hôm xưa em đến , mắt như lòng .

Nở bừng ánh sáng , Em đi đến ,

Gót ngọc dồn hương , bước tỏa hồng .”

(Huy Cận)

hoặc như :

“Áo trắng người yêu giữa ánh vàng

Ôi màu thanh khiết đẹp kiêu sang !

Trên cao em ngự cùng tinh tú

Anh đã vinh thăng một Nữ Hoàng !”

(Thanh Khiết – thơ Mai Hồng Khương , Đà Lạt 1972)

Tà áo dài màu trắng tuy làm nổi bật nét thướt-tha nhưng đôi khi cũng không kém phần nguy-hiểm cho các nữ sinh hay thiếu nữ khi di-chuyển bằng xe gắn máy hai bánh như Honda , Yamaha , Suzuki . Chắc chắn đã có nhiều thiếu nữ bị rách tà áo vì loại xe hai bánh này hoặc bị tai-nạn trầm-trọng hơn vì những tà áo phất-phới bị quấn vào bánh xe hay xích xe . Ngày xưa , có một nữ sinh viên bị vòng xích xe Honda quấn rách tà áo dài trắng ở trên đồi , đã khiến cho một thanh niên phải đem cả tâm-hồn, thể xác và cuộc đời để đền bù lại .

Khoảng đầu thập niên 70, cùng với sự nẩy-nở về thể xác và nét quyến rũ của người thiếu nữ vào lứa tuổi dậy thì , có một số nữ sinh còn mặc áo dài trắng bằng loại vải khá mỏng , lại để hở một phần da thịt khoảng năm , mười phân ở hai bên hông , đã làm ánh mắt nhiều chàng trai mới lớn bị lúng-túng không ít hay mặt cứ nghệt ra . Một hay các yếu-tố này chắc đã làm cho không ít nam sinh hay thanh niên phải ngẩn-ngơ vì :

“Nhìn em … bối-rối làm sao ấy ,

Khiến nửa hồn anh … lạc mất đường .”

(phỏng thơ Nhược Thu)

cho nên người ta hay thấy một số thanh niên lẽo-đẽo theo sau hay theo sát một số tà áo trắng sau giờ tan học bằng đủ mọi phương-tiện di chuyển như xe lô-ca chân , xe đạp , xe gắn máy . Không phải trên đường về nhà cha mẹ mình mà đi về hướng khác , có khi ngược hẳn lạì hay rất xa nhà mình … Có lẽ họ bị mất hồn hay lạc mất đường chăng ?

Rồi những ngày tháng cắp sách ở bậc trung học cũng qua đi . Hầu hết những nữ sinh xem mầu áo trắng chỉ còn là mầu kỷ-niệm . Môi-trường đại học hay trường đời không bắt buộc phụ nữ phải khoác áo mầu trắng đơn sơ nữa . Mầu áo trắng được thay bằng đủ loại mầu sắc khác cho thích hợp với cuộc sống , với sở thích cá nhân hay cho một buổi hẹn hò với người yêu “biết anh thích mầu trời , em đã bồi-hồi chọn mầu áo xanh.” (nhạc và lời của Trần Thiện Thanh) .

Tuy nhiên , mặc cho bao lớp sóng phế hưng , thời gian và cuộc đời có làm cho mầu áo năm nào không còn trắng như xưa nữa , mặc cho lòng người có đổi mầu và trở thành “lòng người như lá úa” hoặc “bạc trắng như vôi” … nhưng “ anh đã yêu mầu áo trắng vô cùng” … và “anh vẫn yêu mầu áo ấy … em ơi !”.

Nguyễn Khắc Kình Q.67 ( cựu học trò các trường tiểu học Bàn Cờ và tiểu học Phan Đình Phùng , khu Bàn Cờ , Sài Gòn , Việt Nam) . Melbourne , Australia , tháng đầu mùa Hạ , 17-12-2006 )

“Một Thuở ... học trò”

Vào thời tôi học Tiểu học thuộc những năm đầu của hậu bán thế-kỷ 20 , có sự phân biệt rõ-ràng về từ ngữ : học trò (pupil) dùng cho bậc Tiểu học , học sinh (student) dùng cho bậc Trung học và sinh viên (university student) dùng cho bậc Đại học . Với cái đầu đề là “ Một thuở .. . học trò ” , tôi chỉ muốn giới-hạn bài viết về ít kỷ-niệm bậc Tiểu học , còn thời học sinh và sinh viên tôi sẽ viết trong các bài khác là “Một thuở ... học sinh” và “Một thuở ... sinh viên” . Đấy là trong phạm-vi trường học . Nhưng có một loại trường khác rộng lớn hơn là trường đời , tôi sẽ viết trong bài “Một thuở ... sinh tiền” . Ngoài ra , khi viết về thời Tiểu học , tự nhiên tôi thấy thích cái đầu đề trên , nhưng sực nhớ lại là có nhà văn nào đó đã viết bài với đầu đề này, nếu tôi lấy cùng đầu đề có thể mang tiếng là “chôm” văn của người khác dù chỉ là một cái đầu đề không đăng-ký độc quyền . Cho nên tôi đã dùng các dấu “...” để bày-tỏ sự tôn-trọng tác-giả và cho biết phần nào nguồn-gốc của đầu đề này .

Sống trong những xã-hội có cuộc sống khá đầy-đủ về mặt vật-chất như hiện nay ở Úc, Mỹ, Anh, Pháp, v.v., việc đi học là chuyện tự nhiên và có thể còn là bắt buộc đến một trình-độ học-vấn nào đó. Nhưng trong nhiều xã-hội khác, nhất là cách nay hàng nhiều chục năm, không phải ai cũng được đi học, còn nói gì đến việc được hưởng những tiện-nghi học tập phong-phú và đẹp-đẽ như trường lớp, học-cụ tại Melbourne hay tại các xã-hội tương tự. Những tháng năm được đi học đã để lại biết bao kỷ-niệm trong đời các học sinh, trong đó có người viết, và qua những kỷ-niệm của đời học trò, người đọc có thể hiểu và hình-dung được phần nào những khía cạnh của nhiều xã-hội qua những giai-đoạn vui buồn, thăng trầm bao trùm một cá nhân nhỏ bé ... và hình như hơi lẩm-cẩm .

Vào cái thuở chập-chững đi học thì mẹ tôi đã sớm lìa đời khi tôi được khoảng bốn tuổi và đứa em trai kế chỉ mới ra đời có mấy tháng . Bố đi lính ở xa, tôi sống với ông bà nội mà tôi là cháu đích tôn . Nhưng rồi gia-đình ông bà nội tôi cũng tan-nát luôn vì …..(cắt bỏ để tránh gây rắc-rối cho người đọc tại VN)….. Phần đứa cháu đích tôn cùng với đứa em trai theo bà nội lưu-lạc đến sống nhờ và được đi học tại làng H.Th., một ngôi làng khá nổi tiếng vì đã sản-sinh ra nhiều nhân-vật tiếng-tăm thuộc một số lãnh-vực hoặc giữ nhiều chức-vụ quan-trọng trong các chính-phủ của hai nước Việt-Nam trước ngày 30-4-1975.

Lớp học đầu tiên của tôi không phải ở trường mà là ở nhà của một người nào đó nên không có bàn , ghế , bảng đen và phấn trắng . Khi đến “lớp” , mấy cái cánh cửa bằng gỗ được người lớn nhấc ra khỏi bản lề và đặt nằm xuống nền nhà để học trò dùng làm bàn . Học trò không ngồi học mà cúi khom lưng hay nằm xấp trên nền nhà để viết . Ngoài việc học chữ, học trò còn được dạy hát, song những bài hát lúc đó rất đặc-biệt . Tôi vẫn còn nhớ lời một bài hát là : ……(cắt bỏ) ….. Lý-do là mặc dù lúc đó nhà cửa và tất cả tài-sản của gia-đình ông nội tôi đã bị … tịch-thu nhưng tôi vẫn còn có 1 cái bao nhựa trắng (mà ngày nay là cái bao ny-lông trong suốt, thường dùng để đựng giấy tờ cho khỏi bị bẩn hay ướt) , 1 chiếc cặp đi học bằng nhựa, có màu mè , hình vẽ mà trẻ em ngày nay đi học thường dùng , và mấy viên bi bằng thuỷ tinh . Khi đến “lớp” , tôi đã mang theo một hay nhiều thứ trên với tâm-hồn trong sáng của tuổi thơ . Tuy nhiên , ………(cắt bỏ) ………….. chỉ vì mấy thứ học-cụ này , tôi đã phải để ở nhà. Thay vào đó , tôi dùng những hột nhãn , những cục gạch hoặc những cục đá nhỏ đem mài cho tròn , hay dùng đất sét làm thành những viên bi tròn rồi đem phơi khô để chơi bắn bi .

Đáng lý ra thời-gian thường làm phai nhạt đi một hay nhiều chuyện đã qua trong đời , nhưng vào ngày lễ Lao-Động 1-5-1975 , ……….(cắt bỏ)………….. Và ngày nay , những khi đi dạo trong các siêu-thị hay tiệm tạp-hóa ở Melbourne, tôi vẫn thường ngắm nhìn những viên bi đủ màu sắc , lớn bé ; nếu không cầm lòng được chắc tôi đã mua ... và mua thật nhiều ... những viên bi xinh đẹp , vô tội thường chỉ dành cho tuổi thơ ngây , nhưng đã khiến cho tôi phải hoang-mang , sợ-hãi với những ánh mắt ………..(cắt bỏ) …..

Rồi theo vận nước nổi trôi , …………(cắt bỏ) …………., trong một đêm tối đen , ông nội tôi đã phải bỏ lại tất cả vợ con và những người thân yêu khác, dắt-díu đứa cháu đích tôn chạy trốn khỏi ... quê-hương và người đồng loại ... Sau bao nhiêu hiểm-nguy trên đường vượt thoát , chúng tôi đến được Hòn Ngọc Viễn Đông . Tại đây , tôi bắt đầu học lớp năm , lớp đầu tiên của bậc Tiểu học mà ngày nay gọi là lớp một , tại trường tiểu học công lập Bàn Cờ , khu Bàn Cờ , Sài-Gòn .

Tuy rằng ở vào cảnh tương-tự như “nước mất , nhà tan” và những bỡ-ngỡ khi đến sống tại một “xã-hội khác” , việc đi học của tôi thoải-mái hơn rất nhiều so với lúc trước . Đi học thì tất cả học sinh đều mặc đồng-phục là áo sơ-mi trắng cụt tay và quần soọc màu xanh dương đậm . Tuy rằng tất cả học sinh đều là người Việt nhưng thỉnh thoảng tôi vẫn phải chịu sự kỳ-thị Nam Bắc , tương-tự như sự kỳ-thị chủng-tộc mà bản thân và một số người Việt sống tại Melbourne hay một số nước khác đã gặp phải .

Mỗi khi đến trường và trước khi bước vào lớp để học , các học sinh phải đi qua vô số hàng quà bánh trước cổng trường ... Ôi sao quà bánh ở đâu mà nhiều thế , mà món nào hầu như cũng hấp-dẫn cả . Nào là : ổi , cóc , tầm ruột, mận (quả roi) , xoài , mít , kẹo kéo , cà-rem , đủ thứ chè , nước đá nhặn, xi-rô , xá-xị , nước đá chanh , nước mía ép , nước hạt é , đậu xanh bánh lọt , đậu đỏ bánh lọt , đậu phộng luộc , hột mít luộc , bắp luộc , khoai lang luộc , khoai mì hấp , bánh mì lát chiên tôm , bánh mì thịt ổ , các loại cháo , bò bía , gỏi cuốn , gỏi đu-đủ , khô mực nướng thơm phức , các loại xôi đậu xanh, đậu đen , đậu đỏ , khoai mì , v.v. và v.v. Những học trò nào mà được gia-đình cho kha khá tiền túi khi đi học hẳn khó thể nào quên được cái thiên-đường quà bánh này. Nhiều học trò thành-công trên đường học-vấn sau này và được gọi là người “có ăn học” , chẳng biết có phải là vì thường được “ăn” nhiều trước khi vào lớp để “học” hay không ? Nhưng theo kinh-nghiệm , hình như tỷ-số học trò được “ăn” nhiều để “học” ... thường thành-công về học-vấn nhiều hơn số học trò ít được “ăn” hay không có “ăn” để mà “học”.

Nhưng có lẽ hai chữ “ăn học” hay đi đôi với nhau nên việc “ăn” không giới-hạn ở cổng trường mà còn theo học trò vào tận lớp “học”. Học trò thường đem theo thức ăn và uống vào lớp , dấu trong cặp hoặc để trong ngăn bàn , nhất là những học trò ngồi ở các bàn cuối lớp , mà tên riêng dành cho mấy bàn này gọi là “xóm nhà lá”. Thời của tôi , các lớp học thường xấp-xỉ cỡ 50 học trò cho mỗi lớp . Dù thời đó kỷ-luật trong lớp rất nghiêm nhưng lớp đông quá nên các thầy/ cô cũng khó mà kiểm-soát hết được . Hơn nữa , hầu như việc thầy/ cô phải viết bài trên bảng làm mất khá nhiều thời giờ nên thường khi thầy/cô mà quay lưng lại là thế nào cũng có một vài học trò ... trổ tài “ăn học” lai rai .

Trong lớp , thầy cô viết bài trên bảng rồi học trò nhìn và chép vào vở . Khi chép bài , học trò thường im-lặng viết song cũng có một vài học trò vừa đọc khe-khẽ vừa viết . Điều này thầy/ cô và các bạn khác không phàn-nàn gì cả . Tuy nhiên , năm học lớp Nhất (tiểu học) , tôi thích và nhớ mãi chuyện này . Tôi ngồi cạnh mấy bạn tại “xóm nhà lá” (vì thân người tôi hơi cao , phải ngồi sau để khỏi che mắt các bạn nhỏ con hơn , chứ không phải vì bê-bối). Có một anh bạn tên là L. thuộc loại con nhà giàu (con chủ lò bánh mì Gia Long ở Ngã Bảy , Sài Gòn) , chữ viết đẹp và sách vở giữ-gìn rất kỹ-lưỡng . Tôi không nhớ rõ lắm , song đại khái là một hôm có một bài gì đó , một bạn tên K. (không phải là tôi) ngồi cạnh vừa đọc ê a theo trên bảng vừa chép . Nhưng anh này thấy anh L. không nhìn lên bảng mà cứ nghe và viết theo lời mình đọc bèn nổi tính nghịch-ngợm . Anh này đọc sai nhưng viết đúng , trong khi anh L. nghe sai nên viết sai . Thí dụ : đáng lý trên bảng viết “ông Phan Đình Phùng , người anh hùng bãi sậy ...” , tuy bản thân viết đúng nhưng anh bạn nọ đọc sai là “ông Phan Đình Phùng , người anh hùng bãi sinh lầy ...” và thỉnh thoảng lại đọc sai mấy chữ , anh L cứ nghe sao viết vậy . Mấy bạn khác ngồi cạnh chỉ nhìn nhau cười tủm-tỉm thôi. Chép hết bài cả đám phá ra cười . Mới đầu anh L. chả hiểu gì cả nhưng lát sau mới khám-phá ra , và đối với một người viết và giữ-gìn sách vở đàng-hoàng thì những chữ viết sai như vậy là chuyện rất bực mình . Anh này nổi cáu lên và phán nhẹ , hình như là “Mày dám chơi ông hở ! Ra chơi ông sẽ giết mày chết , con ạ !” . Nhưng anh bạn kia trả lời với đầy tự-tin và hậu-thuẫn của bạn bè : “Ơ hay, tao có nói mày phải viết sai đâu . Tao đọc cho tao viết chứ bộ . Mày hỏi xem mấy đứa khác có nghe tao và viết sai như mày không ?”

Thuở ấy , học trò đi học đều đem theo lọ mực để viết , mà lọ mực thường bằng thủy tinh nên thỉnh thoảng bị rơi và vỡ làm mực văng bắn tung-tóe hoặc lọ mực bị đổ trên bàn học , khiến cho vở viết hoặc quần áo bị dính đầy mực , thật khốn-khổ . May là ít lâu sau đó người ta chế ra được loại bình mực không đổ , không bể . Thật là một phát-minh kỳ-diệu ! Loại bình mực này làm bằng loại nhựa mềm nên khi bị rơi xuống nền cứng , bình mực không bị vỡ như lọ mực thủy tinh . Nhưng đặc-biệt hơn cả là bình mực này dù mở nắp và lật ngược lại thì mực vẫn không bị chảy ra .

Về loại mực viết thì hầu như tất cả học trò đều bắt buộc phải dùng loại mực mầu tím . Mực có thể mua chung với lọ mực có sẵn mực rồi . Khi dùng hết mực trong lọ, học trò thường mua những viên mực khô , đem về hòa tan với nước rồi đổ thêm vào lọ mực . Và cái mầu tím của mực đã từng là mầu tiêu-biểu cho những gì dễ thương , ngây-thơ liên-quan đến đời học trò . Song cũng mầu tím này đối với các thanh niên , thiếu nữ lại thể-hiện cho sự lãng-mãn trong tình-yêu . Những chiếc áo sơ-mi , áo bà ba , áo dài mầu tím khoác trên người các thiếu nữ , phụ nữ đã có thời khiến cho nhiều đấng nam nhi phải mê-mẩn thần hồn . Chả biết có tôi trong số các “đấng nam nhi” đó không vì thời gian và không gian xa quá rồi ... không nhớ chính xác lắm .

Thời gian và cuộc đời thường làm cho phấn nhòe , hương nhạt . Mỗi năm khi Hè về tại Melbourne vào các tháng 12, 1 và 2 Dương lịch , hoa phượng vĩ lại nở rộ trên nhiều con đường , song có rất ít hoa phượng mang mầu đỏ như ở Sài-gòn mà hầu hết đều có mầu tím . Và cái mầu tím thuở học trò tưởng như đã nhạt-nhòa theo năm tháng lại vẫn còn đầy trong trí nhớ , dù thực-tế có làm phai đi màu mực cũ.

“30 năm thư còn đây chưa gửi ,

Giấy úa vàng và mực tím cũng phai !

Em làm thơ để riêng tặng cho ai ?!

Vì mực tím còn hoài trong nhung nhớ !”

(Mực tím – thơ Linh Đắc – Georgia , USA , 26-3-2005)

Ngoài mực nước mầu tím là loại mực tiêu-chuẩn , thỉnh thoảng học trò còn dùng mực mầu đỏ . Loại mực mầu đỏ pha và bán sẵn hay những viên mực khô màu đỏ đem về pha với nước là chuyện bình thường . Điều đáng nhắc lại là có một số học trò dùng ngay loại thuốc đỏ ( dùng bôi lên các vết trầy-trợt hoặc đứt tay để sát trùng ) để viết . Thời ấy , hầu hết các gia-đình đều mua để sẵn trong nhà loại thuốc thông-dụng và rẻ tiền này. Và vì vừa có sẵn trong nhà vừa rẻ tiền nên một số học trò dùng luôn thuốc đỏ làm mực đỏ ... cho tiện.

Vì loại mực nước khi viết xong không khô ngay cho nên hầu hết học trò đều dùng giấy thấm để thấm cho khô mực sau khi viết xong , nếu không , mực còn ướt có thể làm lem bẩn vở viết . Thời tiểu học của tôi , thầy/ cô chỉ có phấn (chalk) để viết trên bảng đen , chứ không có bảng mầu xanh (viết bằng phấn) hay bảng sơn trắng bóng và dùng loại bút whiteboard marker để viết như ở Melbourne hiện nay . Bởi thế , phấn viết bảng là một phần không thể thiếu của cả thầy/ cô và học trò . Với đặc-tính thấm nước , nhiều học trò cũng dùng phấn lăn qua những chữ mới viết còn ướt để làm khô , thay vì dùng giấy thấm . Việc này có thể xem là một phần đời học trò của những ngày tháng cũ .

Về bút dùng để viết , học trò không được phép viết bằng bút nguyên-tử (ngày nay gọi là bút bi : ball-point pen) và bút máy (fountain pen) với lý-do mà nhà trường đưa ra là học trò viết bằng các loại bút bị cấm này sẽ làm hỏng chữ viết tay (handwriting) , mà phải dùng loại bút có cán và ngòi bút rời cắm vào đầu cán bút rồi chấm vào lọ mực để viết . Nếu ngòi bút lỏng lẻo thì lấy miếng giấy nhỏ chêm vào đầu cán bút để giữ cho chắc . Sau khi chấm ngòi bút vào lọ mực , lúc rút ra , phải gạt đầu ngọn bút vào miệng bình mực cho bớt mực đi, nếu không , mực còn đọng lại sẽ làm thành một giọt mực trên trang giấy khi bắt đầu đặt bút viết ... chứ không phải để làm cho “Mực đọng trong nghiên sầu.”. Dạo ấy , chữ viết tay rất quan-trọng . Học trò phải viết cho đàng-hoàng , ngay-ngắn . Chữ mà viết như gà bới hay cẩu-thả có thể khiến cho các bài vở bị trừ điểm khá nhiều . Ba loại ngòi bút thông-dụng là ngòi bút tre bằng thép cứng , ngòi bút bầu và ngòi bút bằng nhôm mà tôi quên tên gọi. Vì dùng cái bút chấm vào lọ mực rồi viết , nên hầu như mấy ngón tay cầm bút luôn dính mực , rất khó tránh cho mực khỏi dính vào các ngón tay này . Điều đáng nhắc lại là hầu như tất cả học trò tại Việt-Nam phải viết bằng tay phải , chứ không như học trò tại Melbourne hầu hết đều viết bằng tay trái . Ngoài ra , học trò nào khéo tay , viết chữ đẹp còn dùng thêm loại ngòi bút rông , đầu ngòi cắt ngang , để viết loại chữ thư pháp Tây (calligraphy) cho các tiêu-đề , v.v. Loại ngòi bút tre bằng thép cứng không phải chỉ dùng để viết mà thỉnh thoảng các học trò nam còn phóng bút cắm vào mặt bàn gỗ như một cách thể hiện tính cứng cáp của ... con nít ... hay tính nghịch-ngợm của tuổi thơ .

Đi học thì phải học bài và trả bài . Nhưng cách học của thời tôi và thời nay tại Melbourne khác nhau xa lắm . Thời của tôi , học trò phải học thuộc lòng (learn by heart) các bài thầy/ cô dạy và cho chép tại lớp . Mà để học thuộc lòng các bài , đa số học trò nam thường gào to lên khi học , bây giờ nghĩ lại thấy tức cười quá . Nhà nào mà có vài ba đứa con trai học tiểu học thì sáng sớm là mấy cái miệng nhóc tì thường gào lên ... chẳng biết hàng xóm có phiền lòng không , nhưng hình như thời ấy mà học như thế thì người ta cho là con nhà chăm học , ngoan , v.v. Nếu mấy nhà cạnh nhau cũng có con em học tiểu học thì có thể xảy ra hiện-tượng các con gà trống tranh nhau tiếng gáy . Nếu mấy con gà trống bên nhà này gào to một thì gà các nhà khác lại cố gào to hơn !!! Còn học trò nữ thường học nhỏ nhẹ , có lẽ phù-hợp với bản-tính con gái chăng ? Tôi cũng đã gào lên học như thế và làm hết các bài tập phải làm tại lớp hay ở nhà . Kết-quả là vào năm lớp nhất (lớp cuối của bậc tiểu học) , tôi được khá nhiều giấy khen thưởng , hình như giấy khen được phát hàng tháng , và được miễn thi tốt-nghiệp tiểu học . Như vậy , tôi thuộc loại học trò khá . Nhưng có điều lạ-lùng mà tôi còn nhớ là tuy được nhiều giấy khen và được miễn thi tốt-nghiệp tiểu học , tôi chả có ý-niệm thế nào là mình giỏi hay khá gì cả . Tôi chỉ làm hết bổn-phận của người học trò thôi. Có lẽ lúc ấy trí-óc tôi còn non-nớt quá chăng ?

Vào thời gian ở bậc tiểu học , có hai quyển sách mà tôi rất thích đọc , đã từng nhiều lần khóc và nay vẫn còn khóc vì cảm-động khi đọc . Đấy là các quyển Dưới mái học đường và Tâm-hồn cao-thượng của dịch-giả Hà-mai-Anh . Nhiều người hay coi thường bậc tiểu học song ít ai để ý rằng những gì xảy ra vào cái thuở đầu đời ấy ảnh-hưởng rất nhiều cả cuộc đời của người ta . Những câu chuyện kể về những việc làm tốt đẹp và thể-hiện những tâm-hồn cao-thượng trong hai quyển sách này đã ảnh-hưởng mạnh-mẽ đến lối sống của tôi từ ngày rời mái trường tiểu học Phan-đình-Phùng. Tôi đã và luôn cố-gắng làm nhiều điều tốt đẹp , nếu có thể được , dù nhỏ-nhặt như ăn xong một bữa ăn ở tiệm KFC thì phải đem đổ phần còn lại vào thùng rác , rồi để cái khay vào đúng chỗ ... đến những việc lớn lao hơn với một tâm-hồn ... cao-thượng , hoặc ít ra luôn nhủ lòng cố tránh để đừng quá ...kém cao-thượng... Nhưng rất nhiều khi ... phải , rất nhiều khi “CHÍ ta , ta biết ; LÒNG ta , ta hay” thôi . Hiện nay , ngôi trường tiểu học ấy vẫn còn đó . Sau bao nhiêu tang thương , dâu bể của đời mình và vận nước , tôi đã có dịp trở lại mái trường xưa nhưng chỉ có thể đứng ngoài nhìn vào vì cổng đóng , then cài ... Trường đang nghỉ Hè ... Chẳng biết tôi còn có cơ-hội trở lại và bước vào ngôi trường cũ với nỗi xúc-động của một học trò trở về thăm lại mái trường xưa ... hay một lần ra đi là ... ngàn năm vĩnh biệt .

“ Thời gian đã bạc bao lần tóc ?

vẫn ngỡ mình như chẳng mất nhau

đâu biết lần đi là vĩnh biệt

nhớ sao cho đủ chuyện ban đầu ? “

(Bất chợt bâng-khuâng nỗi nhớ nhà - thơ Mường Giang )

Nguyễn Khắc Kình (cựu học trò trường tiểu học Phan-đình-Phùng , khu Bàn Cờ , Sài-Gòn . Viết xong tại Melbourne ngày 31-12-2005.)